Vranckx en de Nomaden

Vranckx en de Nomaden : een eenzijdige reportage over psychiatrie in Congo

Als je ergens langs geweest bent wil je natuurlijk wel eens zien hoe anderen de zaken voorstellen. Ik herinner me mijn bezoek aan Bukavu van tien jaar geleden alsof het gisteren was. De modder was afgezakt naar het rond punt in het centrum van de stad en er was geen door komen meer aan. In de school voor verplegers fotografeerde de jongeman –van een goede familie- die ik begeleidde de ratten in de douches. De eindwerken van de studenten waren in een desolaat lokaal op een stoel gelegd: je zag het voetspoor door het stof er naar toe. In het labo was niet één stuk heel gebleven. Enz. Hallucinant.

Van mijn bezoek aan Sosame herinner ik me niet zoveel meer. Alleen dat er een kapel in aanbouw was en dat onze jongeman daar geld voor bij zich had. Hij zat al onder de luizen sinds zijn bezoek aan het psychiatrisch centrum in Bujumbura (Burundi) en klaagde over diarree. Let maar op mij, stelde ik hem gerust. Je neemt gewoon waar ik van eet en laat de rest staan. Het was wel grappig: de broeder van dienst warmde bij het ontbijt de omelet van de avond er voor op in de microgolf. Wij hielden het bij gelei. Goedgezind stapten we in de 4x4 en onder het luide gekweel van Johny Cash –de lievelingscassette van broeder directeur- reden we naar Sosame.

Ik had andere interesses, dus heb ik het bezoek grotendeels gemist. Maar jaren later kwam mijn kans. Het was al een eeuwigheid geleden dat een Arts Zonder Vakantie over de weg naar Bujumbura was geweest. Want het was burgeroorlog in Burundi: busjes werden gestopt, de mensen beroofd of de keel overgesneden. Maar deze psychiater was niet bevreesd en ik wou naar Bujumbura, naar het psychiatrisch hospitaal dat in volle oorlog van een zwembad was voorzien. Als je in de kloostertuin bij het zwembad staat heb je een panoramisch zicht op de Burundese hoofdstad.

We geraakten er met moeite want geen enkel benzinestation was open, maar nu ik er eenmaal was wilde ik een volledig bezoek. Dus ook aan de verblijfsafdeling. Onze Arts Zonder Vakantie, ikzelf en enkele verplegers trokken de koer op waarop de ‘kamers’ uit gaven. In die kamers stond niks anders dan het geraamte van een bed. Op geen enkel bed lag een normale matras. Alles was vuil en verscheurd. Terwijl we de ronde deden kwamen we patiënten tegen die hun uitwerpselen in hun gezicht smeerden. Je zag alle soorten patiënten door elkaar. Ook in alle fysieke gestalten. Van een kleine gebochelde man tot een reus van een vent die met bloed doorlopen ogen in onze gezichten keek. Het was intimiderend.

En toen ik er op aandrong de laatste kamers open te maken kwamen we bij de patiënten die letterlijk aan ringen in de muren gekluisterd lagen. Zo is het in Europa volgens het stichtingsverhaal van de BvL begonnen, dacht ik: de psychiatrische patiënten bevrijden uit de ketenen. En hier sluiten diezelfde mensen aan hen toevertrouwde patiënten in mensonwaardige omstandigheden op in een psychiatrisch hospitaal. In mijn leven heb ik geen groter misstanden gezien. En dit in voorzieningen die mee gefinancierd worden door de Belgische belastingbetaler. Bovendien kreeg de congregatie nog een prijs van een fonds voor uitzonderlijke verdiensten. Geef toe: het lijkt heel bijzonder als je je met psychiatrische patiënten in Afrika in laat!

In die tijd viel mijn oog op een eindwerk van een zwarte student psychiatrische verpleegkunde over ‘traditionele geneeskunst versus moderne psychiatrie’. Ik heb er uit geleerd dat die traditionele geneeskunst ook heel positieve kanten kan hebben en het voordeel heeft ingebed te zijn in de leefgewoonten van de plaatselijke bevolking. Het is daarom heel jammer dat de ‘nomaden’ van Vranckx een zo negatief mogelijk beeld proberen op te hangen van de traditionele genezers. Tegelijk draaien ze rond alle misstanden in de ‘moderne psychiatrie’ heen, al konden ze er ook weinig positiefs over vertellen. We zagen alleen een voorzichtige Arts Zonder Grenzen en enkele zwaar gemedikeerde patiënten/patiëntjes. We kregen ook een al decennia lang afgedreund verhaal over verouderde medicatie. In Congo gebruikt door de grootste afnemer van moderne psychiatrische medicatie in België?